لقمه سازی چیست؟
مفهوم یا تکنیک «لقمه سازی» برگرفته از زبانشناسی پیکرهای (corpus linguistics) یک پدیدۀ نسبتاً جدیدی به شمار میرود که توانسته است در سالهای اخیر توجه محقّقین در حوزه آموزش زبان انگلیسی را به خود جلب کند. مقاله ها و کتابهای بیشماری پیرامون شیوه های بکارگیری این تکنیک با هدف ارتقای مهارتهای مختلف زبانی به چاپ رسیده اند. در این مقدمه سعی بر این است تا لقمه سازی را تعریف و کاربردهای مختلف آن جهت بهبود مهارتهای زبانی ارائه شود.
به فرآیند پردازش زبان در قالب لقمه های معنایی «لقمه سازی» گفته میشود. مهمترین اصل لقمه سازی که در واقع یک اصل جهانی برای تمام زبانهای دنیا میباشد اینست که بومیان هر زبان دقت بسیار اندکی به کلمات تکی و مجزا کرده و زبان را بیشتر به شکل «تکهای» یا «لقمه ای» پردازش میکنند. طبق این اصل، زبان متشکل است از مجموعۀ عظیمی از لقمه های معنایی که کاربران زبان ناخودآگاه از آنها باخبر بوده و در درک و استفاده از آنها هیچ مشکلی ندارند. یک «لقمه معنایی» عبارتست از هر مجموعه از کلمات بیش از یک واژه که میتواند یک معنای خاصی در بر داشته باشد. برای مثال در جملۀ: «در مواجهه با مشکلات، ما باید تمام جوانب مشکل را در نظر بگیریم و بهترین راه حل را پیدا کنیم.» لقمه های معنایی عبارتند از: در مواجهه با، تمام جوانب، درنظرگرفتن، بهترین راه حل، و پیدا کردن راه حل. در این جمله، مجموعه کلماتی مانند با مشکلات، باید تمام، را در، و بهترین، و حل را نمیتوانند یک لقمه معنایی محسوب شوند چرا که هیچ معنای مستقلی را در بر نمیگیرند. تنها چند نمونه از لقمه های معنایی متداول در فارسی را در اینجا میآوریم:
ضرب و شتم؛ گول خوردن؛ قسر دررفتن؛ هاج و واج موندن؛ طفره رفتن؛ نقشی رو ایفا کردن؛ جار زدن؛ چندر غاز؛ سر و کار داشتن با؛ آتآشغال؛ عاطل و باطل؛ قاشق چنگال؛ ظلم و ستم؛ استعمال دخانیات؛ به طور همزمان؛ تعداد کثیری از؛ غصه خوردن؛ تصمیم گرفتن؛ داد و بیداد راه انداختن؛ حساب و کتاب کردن؛ زجر کشیدن؛ لجبازی کردن؛ زیر قول زدن؛ در معرض انقراض بودن؛ قوانین سفت و سخت؛ پله های ترقی رو طی کردن؛ جرمی رو مرتکب شدن؛ اموال کسی رو مصادره کردن؛ پسرفت کردن؛ لج کسی رو درآوردن؛ یه چیزی رو به کسی انداختن؛ هشدار دادن؛ خودداری نمودن؛ در قرارداد قید کردن؛ سخنانی را ایراد کردن؛ پیگرد قانونی داشتن؛ پشت سر کسی حرف زدن؛ آزار دادن؛ امرار معاش کردن؛ آبروی کسی را ریختن.
حال جملۀ زیر را در نظر بگیرید:
Due to a sharp increase in its aging population, China faces new social problems in the future.
در این جمله، لقمههای معنایی عبارتند از:
due to, a sharp increase in, aging population, face a problem, social problems, in the future
از طرفی، مجموعه کلمات زیر نمیتوانند یک لقمۀ معنایی باشند:
to a, a sharp, in its aging, faces new, new social, problems in the
اهمّیّت لقمه سازی
تحقیقات نشان دادهاند درصد بالایی از زبان انگلیسی (و طبعاً هر زبان دیگری) از لقمه های معنایی تشکیل میشوند. یکی از دلایل مهمی که باعث میشود بومیان هر زبانی بتوانند از زبان مادری خود بدون هیچ گونه مشکلی استفاده کنند اینست که این لقمه های معنایی آنقدر در محیط پیرامونشان تکرار میشوند که کاربران زبان بدون توجه به کلمات تکی و نکات دستوری میتوانند از آنها استفاده کرده و زبان را روان و صحیح صحبت کنند. فراگرفتن لقمه های معنایی برای زبان‌آموزان میتواند در استفادۀ صحیح و روان زبان تا جایی تأثیرگذار باشد که، طبق نظر بعضی پژوهشگران، دشواری موجود در دستیابی به سطوح بالای مهارت زبانی میتواند با عدم یادگیری و استفاده صحیح از این لقمه ها مرتبط باشد. با سرمایه گذاری درست در فراگیری لقمه های معنایی، زبان آموزان قادر خواهند بود تا درک و استفاده از زبان را با سهولت و صحّت بیشتری انجام دهند.
شخم زنی
به فرآیند پیدا کردن لقمه های معنایی در یک جمله «شخم زنی» گفته میشود. استفاده گسترده و همیشگی از تکنیک شخم زنی میتواند در ارتقای مهارتهای مختلف زبانی بسیار مؤثر باشد. در یادگیری لغات، لقمۀ معنایی که در یک جمله وجود دارد بهترین بافت را فراهم می آورد تا یادگیری لغت معنادار باشد. صحیح و روان صحبت کردن در گرو استفاده از همین تکه های معنایی است که هم حاوی کاربرد صحیح لغات هستند و هم صحت دستوری را در خود دارند. برای مثال، در لقمۀ معنایی research has shown that مشخص است که واژه research غیرقابل شمارش بوده و نیاز به فعل مفرد دارد؛ مناسبترین فعل برای research واژه show میباشد؛ و مناسبترین زمان برای انتقال این مفهوم زمان حال کامل است. زبان آموز نیازی به دانستن این موارد ندارد. او تنها باید بداند که هر موقع نیاز به بیان جمله وارۀ «تحقیقات نشان داده اند که» داشته باشد میتواند بدود هیچ تردیدی از لقمۀ معنایی research has shown that استفاده کند. برای اینکه بتوان تکنیک شخم زنی را با حداکثر کارایی جهت یادگیری مهارتهای مختلف زبانی مورد استفاده قرار داد، پیشنهاد میشود که یادگیری زبان بر اساس «جملات کامل» و با پیروی از گامهای ارائه شده توسط نگارۀ زیر صورت گیرد.
